Για πολλά χρόνια ο νεφελώδης «κόσμος των εθνικιστών» στην Μακεδονία, το στρατόπεδο δηλαδή που αποτέλεσε το αντίπαλο δέος του ΕΑΜ και στο οποίο περιλαμβάνονται τόσο οι μη-κομμουνιστικές αντιστασιακές οργανώσεις, όσο και οι αντικομμουνιστές συνεργάτες των Γερμανών, δεν είχε ερευνηθεί συστηματικά και η σύγχυση που επικρατούσε στην βιβλιογραφία γύρω από αυτό το θέμα ήταν μεγάλη. Η αμηχανία αστών-συντηρητικών συγγραφέων να προσεγγίσουν το «δωσιλογικό» φαινόμενο ήταν εμφανής, ενώ η δαιμονοποίηση όλων των εθνικιστών ως «προδοτών» και «οργάνων του κατακτητή» - περισσότερο από αριστερούς συγγραφείς - συσκότισε τα πράγματα αντί να διευκολύνει στην ψύχραιμη εξέτασή τους. Είναι βέβαιο ότι ο «κόσμος των εθνικιστών» δεν υπήρξε ενιαίος και συμπαγής, αν και από τα τέλη του 1943 τα όρια μεταξύ του αστικού-αντιστασιακού και του «δωσιλογικού» στρατοπέδου είναι συχνά ρευστά και δυσδιάκριτα. Δεν πρέπει να λησμονηθεί το γεγονός, ότι την ίδια περίπου εποχή η λέξη «αντίσταση» σήμαινε για πολλά μέλη των εκτός ΕΑΜ αντιστασιακών οργανώσεων και την προσπάθεια αναχαίτισης της εαμικής επιρροής και αντιμετώπισης της «λαϊκής εξουσίας» του ΚΚΕ που είχε εγκαθιδρύσει ο ΕΛΑΣ με την δύναμη των όπλων στην ύπαιθρο. Το ίδιο ίσχυε και για τους επικεφαλής πολλών ένοπλων αντικομμουνιστικών ομάδων. Ο διαχωρισμός, λοιπόν, μεταξύ εθνικιστών-αντιστασιακών και αντικομμουνιστών-«δωσιλόγων» επιβάλλεται, διότι έτσι θα μπορέσουν να κατανοηθούν καλύτερα τα κίνητρα, οι στόχοι αλλά και το αποτέλεσμα των εκάστοτε επιλογών τους. Σελίδες 466